Algoritma Sanatının Üç Öncüsü Pera Müzesi’nde “Hesaplar ve Tesadüfler”

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Suna ve İnan Kıraç Vakfı Pera Müzesi, sonbaharı algoritma ve bilgisayar sanatının üç öncü ismi Dóra Maurer, Vera Molnár ve Gizella Rákóczy’nin yapıtlarından oluşan çarpıcı bir stantla karşılıyor. 2024 Macar – Türk Kültür Yılı kapsamında düzenlenen Hesaplar ve Tesadüfler: Macaristan Ulusal Bankası Koleksiyonu’ndan Algoritma Sanatı; Maurer, Molnár ve Rákóczy’nin bilgisayar, algoritma ve matematik aracılığıyla soyutlamanın sonlarını alabildiğine genişletmesine odaklanıyor, dijital çağın sanatsal araçlarını ve sanatkarların yenilik arayışlarını gündeme taşıyor.

Suna ve İnan Kıraç Vakfı Pera Müzesi, 2024 Macar – Türk Kültür Yılı kapsamında düzenlenen Hesaplar ve Tesadüfler: Macaristan Ulusal Bankası Koleksiyonu’ndan Algoritma Sanatı sergisini sanatseverlerle buluşturdu. Algoritma ve bilgisayar sanatının öncü ismi Vera Molnár ile Dóra Maurer ve Gizella Rákóczy’nin yapıtlarından oluşan standın küratörlüğünü Kinga Rózsa Hamvai üstlendi.

Hesaplar ve Tesadüfler, sanat ve matematiği, sistem ve düzensizliği bir ortaya getiren üç sanatkarın çalışmalarını odağına alarak sanatseverlere soyutlama ve algoritmanın büyüleyici dünyasında bir seyahat sunuyor. Maurer, Molnár ve Rákóczy’nin yapıtları, sanatkarların yenilikçi yaklaşımlarını gözler önüne sererken 20. yüzyılın birinci yarısından itibaren bu alanda dikkat cazibeli arayışlara ve yeniliklere kucak açan esaslı Macar geleneğinin de izlerini sürüyor.

Küratör Kinga Rózsa Hamvai, stant aracılığıyla, matematiksel şemalar ve seriler üzerine kurulmuş üç değerli ismi tanıtıp ortalarındaki benzerlikleri keşfetmeye çalıştıklarını belirtiyor. Hamvai, analitik fikir ve özgürlük arayışlarının, kuralları ve sistem unsurlarını dengeli bir formda uygulamalarının bu stantta yapıtları yer alan sanatkarları “zamansız” kıldığını söz ediyor: “Sanatsal özne, özgür seçim mümkünlüğü, sürpriz ya da baht, bu titiz matematiksel talep sistemlerinde nasıl görünür? Sanatı insanlıktan çıkarma ‘suçlamasına’ ne üzere cevaplar verilebilir? Burada temsil edilen sanatkarlar, ister bir algoritma tarafından üretilen sayısız varyasyon ortasından seçim yapmak, ister bir kalıptan sapmak, özgür ellerle fotoğraf yapmak, renkleri matematiksel bir sistemin ögeleri olarak kullanmak ya da rastgele seçmek olsun, farklı stratejiler kullanarak farklı vakitsiz cevaplar veriyor.” 

Algoritma sanatının en kıymetli isimlerinden Vera Molnár, 1960’ların başlarında bilgisayarlar şimdi emekleme çağındayken onlarla çalışmaya başladı. Museum of Çağdaş Arka (MoMA), Centre Pompidou ve Venedik Bienali üzere dünyaca ünlü sanat kurumları ve etkinliklerinde yer alan Vera Molnár, sanatı kendi tabiriyle üç “kon” ortasında konumlandırdı: Konseptüalistler, konstrüktivistler ve kompitür.

1946’dan itibaren nonfigüratif ve geometrik eserler üreten sanatçı 1959’dan sonra, machine imaginaire (hayali makine) olarak isimlendirdiği prosedürle “kombinatorik” fotoğraflar ve matematiksel yasallıkların modelini hazırlamaya başladı. Molnár hayali makine sözünü çağdaş bestekar Michel Philippot’dan ödünç almıştı. Sanatkarın, Hesaplar ve Tesadüfler sergisinde yer alan “Dairenin Dikdörtgenleştirilmesi” (1962–1964) ve “İkonlar” (1962–1966) isimli yağlıboya yapıtları bu periyodu temsil ediyor. Molnár’ın “hayali makine” prosedürüyle yaptığı yapıtlarda, elle kolay algoritmalar kullanarak adım adım ilerlediği süreci görmek mümkün. Bu sürecin en düzgün örneklerinden biri olan “Yavaş Dönme Hareketi” (1957–2013) serisi, bir çizginin kademeli dönüşümü üzerinden sanatsal özgürlüğü ve matematiksel kısıtlamaları bir ortada sunuyor.

Vera Molnár

1968’den itibaren Molnár, machine réelle (gerçek makine) ile, yani gerçek bir bilgisayarla çalışma fırsatı buldu ve yapıtlarını bilgisayar yardımıyla üretmeye başladı. Eşi François Molnár’la geliştirdiği, sanatta algoritmik süreçleri açığa çıkaran ihtilal niteliğinde bir yaklaşım olan Molnárt Sistemi’yle ürettiği yapıtlarda, tertipli bir yapı içerisine yerleştirilen “%1 düzensizlik” (farklı bir renk, istikamet yahut çizgi kalınlığının tertipli bir temel yapının içine yerleştirmesi) ile sanatsal “güzel”i bulmaya çalıştı.

Sanatçının bir öbür tipik çalışma tekniği olan Biçimlerin Sorgulaması’nda ise, başlangıç noktasında bir yahut birden fazla kare parametrenin minimal varyasyonu ile karelerin kenarlarının kavisli hareketleri “kompleks düzensizlik” yaratır. “Hiperdönüşüm” (1976) ve “Kare Yapılar” (1987) bu sistemle yapılmış yapıtlara örnek olarak stantta yerini alıyor.

“Elektra” (1983) isimli renkli baskı serisi ise Claude Monet’nin “Doğan Güneşin İzlenimi” (1872) yapıtından esinlenerek elektronik ve sanatı buluşturan deneysel bir çalışma olarak dikkat çekiyor.

2007’de Fransa Kültür Bakanlığı tarafından Sanat ve Edebiyat Şövalyesi Nişanı’na layık görülen sanatkarın son periyot yapıtları ortasında jeneratif sanatın tanıdık isimlerinden Martin Grasser ile NFT alanında yaptığı çalışmalar da bulunuyor. 2023 Aralık’ta 100. doğum gününe bir ay kala vefat eden Vera Molnár’ın dijital çağın sanatsal araçlarını kullanarak geliştirdiği yenilikçi bakış açısı hayatının sonuna kadar devam ediyor.

Elli yılı aşkın sanat hayatında grafik, fotoğraf, sinema ve fotoğraf alanlarında eserler üreterek hareket, değişkenlik ve matematiksel seriler üzerine çalışan, yapıtları Tate Çağdaş ve Ludwig Müzesi üzere öncü sanat kurumlarında sergilenen Dóra Maurer’in pratiğinde matematiksel diziler, ölçüm ve oranlar üzere temalar öne çıkıyor. Sanatçı, yaratım sürecini şu sözlerle tanım ediyor: “Beni –kötü bir tabirle– yapının tematik hale gelişi ilgilendiriyor. Yani bir izlenim yahut tecrübe sonucu kurduğum bir model durumuna birden fazla bileşen –bunlar geometrik formlar yahut kelamlı biçimde güç tanımlanabilen insani özellikler de olabilir– katıp, bunları uygun bir sistem yardımıyla birbiriyle çakıştırıyorum. Oluşanı izlemeye devam ediyorum, mümkünse tekrar şekillendiriyorum.”

Sanatçının “Öğrenilen İstemsiz Hareketler” (1973) isimli sineması ise bir bayanın istemsiz hareketlerinden oluşan bir diziyi tekrarlayarak ardışıklık ve varyasyon temalarını işliyor. Bu eser, Maurer’in sistematik yaklaşımı ile sanatın rastlantısallığını bir ortaya getiriyor. Strüktür konseptini geliştirdiği “Zamanlama” (1973-1980) sineması, stantta sanatseverlerle buluşan eserler arasında…

Dóra Maurer

1980’lerden itibaren pratiği resme yönelen Maurer, geometrik ızgaraları renklerle kaydırdığı “Dilediğin Gibi” serilerinde, düzlem ve yerin birbirine yansımasıyla oluşan renklerin değişen algısını araştırıyor. “Dilediğin Üzere 12” (1990) ve “Dilediğin Üzere 54” (2009), matematiksel renk dizilimlerinin ve geometrik formların ön plana çıktığı eserler olarak stantta yer alıyor.

1990’ların sonunda başlayan ve stantta de temsil edilen “Overlappings” dizisinde ise sanatçı, evvelki çalışmalarından aşina olduğumuz ızgara alanlarını eğip bükerek renklerle dolduruyor ve üst üste kayan kelamda saydam renk alanlarını fotoğraflarının ana motifi hâline getiriyor.

Geometrik sanatın önde gelen isimlerinden Gizella Rákóczy, 1976’dan itibaren dört kollu spirallerin hareketlerini ve seri olasılıklarını araştırmaya başladı. Stantta yer alan “Dört Kollu Spirallerin Dönüş Yönleri” (1978-1979) isimli eser, dört kollu spirallerden oluşan bir sistemle çalışan sanatkarın, bu yapıları “kombinatorik” bir yaklaşımla nasıl incelediğini gösteriyor.

1998’den sonra, dört kollu spirallerin sayı maddelerine dayanan tempera fotoğraflarının yerini suluboya aldı ve Rákóczy yarı saydam boyanın tonlarını Fibonacci dizisinin formülüne nazaran katmanlandırdı. Stantta yer alan “4 Rengin 4 Tonu” (1998), Rákóczy’nin, renklerin sistematik düzenlemelerinden nasıl estetik sonuçlar elde ettiğini gözler önüne seriyor. Fibonacci dizisiyle oluşturduğu bir başka eseri “24N” (2002) ise, 24 paneldeki renk varyasyonlarının ve ortaya çıkan tonların sayısının neredeyse sonsuz olduğu sonucunu kanıtlıyor.

Gizella Rákóczy

2000 yılından itibaren Girit çizgilerinin labirentiyle ilgilenen Rákóczy’nin bu dönemki yapıtları, antikçağdan bu yana değerli bir sembol olan labirentin, geometrik formlar ve matematiksel yapılarla münasebetini inceliyor. “4 Renkli Labirent” (2005) isimli eser, sanatkarın bu sembolik yapıyı nasıl bir sanatsal araştırmaya dönüştürdüğünü gösteren değerli bir çalışma olarak stantta yer alıyor.

Sergi dizaynını Yelta Köm’ün (Studio No Frame); grafik ve katalog dizaynını Esen Karol’un üstlendiği Hesaplar ve Tesadüfler: Macaristan Ulusal Bankası Koleksiyonu’ndan Algoritma Sanatı sergisi, 26 Ocak 2025 tarihine kadar Pera Müzesi’nin 4. ve 5. katlarında ziyarete açık olacak.